Di Soga vö  Kassns Zwergelar

( von Raimund  Jäger  im Trinser Dialekt / Gschnitztal )

Zwergelar oder Wichtelar, wia man sogg, hots  en di Bergdörfer vö Tiröl olbm meahr geben. Sellana und sellana hots drvun gebn. Di oan  sein brauchbor und  hilsbereit gewesn, di ondrign  widerwärschtig, dass mansa hat plindern kennen, wenns gongen war. Öbsa fürchar kemmen oder nit, hoscha nia en dr Hond gkop. Si sein  kemmen, dobliibn und meahr gongen, wiasn gepasst hot. En  liabschtn hobnsa af  Olbmhittn, Kasern oder en Baurnhaiser  iahr Wesn oder Unwesn getriibn. Richtig gsechn woarn  seinsa wöll seltn woarn ober derfir gkearscht. Si sölln nit viil geaßar gewesn sein as a Lamplaqsschwoaf ,derfir hobnsesa in an niadn Winkl verdrukkn kennen, dassnd nit unkemmen bischt. Di guatmiatign  Wichtelar sein wöll brauchbora Gselln gewesn af an Baurnhöf, weilsa Orbatn getun hobn, meischtns en der Nocht. Ober wennda di gawachn Zwerglar amol en Baurnhaus gkop hoscht, noar bischtn   ausgeliiferscht gewesn. Si hobn Schadn getun, Leit und Viicha getrazzt, dass man hat kennen aus dr Haut fohrn.Lös woarn ischt mansa gleich wiag woarn, as wi di Maisa oder di Rozzn.

Sella widerwärschtiga  Zwergelar hot dr olta Kassa af sein Höf gkop, diadn seggiarscht hobn bis afs Bluat. Wennar gemoat hot, dassar söan Tutn derwuschn hat oden en an Winkl zen hearbeitl gkriagat, noar hotsa des olles en Luft augeleast und ausser apoor Lochar  ischt  nicht gewsn. Ober  schiana dr Reia noch mit di Wichtelar ba Kassn afn Höf.

Man hotsa olbm gfrogg, wö dia Wichtelar iberhaup hearkemmen und wösa derhoama sein, wennsa amol af an Höf umenonder gegeischterscht sein.  Zearschtn amol hobn dia Gselln nia viil Plotz gebraucht und zwoatns hobnsesa afn Höf, Tennen und Schtool ausgekennt, jo wia in der Weschtntascha. Ungkop honbsa a würchas Häsl, a Schelderl und Schiachlar.Wennsa a Weibesl derbei gkop hobn, wos man foscht nia gewornt hot, noar hot desn  a söa knialonges Rekkl ungkop. Afn  Köpf  hobnsa meischtns a Hiatl augkop, asöa gfiargs mit an Schpotznfederl drau. Di Handlar sein ah gött söa Pratzlar gewesn, dassa dermit aniada Maus dermölchn hatn. Völleicht hobnse desn ah getun, weil sella Tutn seindr jo leicht ba an näckschtbeschtn Mausalöch  gschlöffn derhein, wenn manen ze nochnd kemmen ischt. Gförchtn hobnsesa vö nicht, außer vö  Kotzn, weil diasn  warnen schün dr Greassa wegn leicht gfahrlar genuag gewesn. Ober di Wichtelar sein  jo  schlaucha Hundda gewesn, si hobnsa meischtns  junga Maisa eingschtekkt und  diasn hobns noar ar Kotza firgewörfn, wenn a  söa Luader amol ze nachnd vö an Zwergela kemmen war. Man muaß jo ah wissen, dass Kotzn und Zwergelar meischtns en dr Nocht  ummargegeischtern. Wenn mansa gfrogg hot, wösa genau di Wichtelar verschtekkt holtn  summersch und wintersch, noar muaß mansa af an Buarnhöf genau auskennen und man muassa vällig drau einschtelln kennen, wössn en beschtn passat und wösesa ze schloffn zeruggaziachn kennen. Ah firn Winter brauchn di Mandlar an Oarscht, wösn nit en Orsch zuagfrearscht, wenns gschniibn hot oder teiflisch kolt wearscht. Zearschtn amol geits af an niadn Höf an Tennen, en den olbm meahrar oder wianigar Hei ischt, wenn nit gor richtiga Heischtekka, vö denen der Baur asö voarzua  oleweil oas oar tuat zen Verfuatern. In an söan Heischtök vö an Legerhei, an Gruamat oder an Berghei, do kun mansa Ganglar mochn, wö di koa Mensch meahr finddet und wödr ah koa Kotza noch kimp, weil diasn viil ze groaß do eignzeschliaffn. Und asöweit dertazzlt koa Kotza in a Fluchtgangl en Hei vö söa Wichtelar. Noar geits nö Hölzschupfn, wö Schpriidlmailar schtian, wö asöa Zwergela gött do oder dörscht  a Scheitl außartian braucht und schün  ischt a saubersch Fluchtplatzl gschoffn. Wenn di Leit noar en Laufa dr Zeit des oana oder ondriga Verschtekkl  verraump hobn, noar sein  nö ondriga Earschter ibriggebliibn,  wö koa Mensch hinkemmen ischt. Gearn hobn di Wichtelar holt en an Schtool  hinter Viichapaarn oder hinter di worbmen Schtoolmaurn innen gkaust, weil dörscht isses es gonza Johr iber schiana Worbn gewesn, schün vön Viicha hear, woascha wöll. Eppas  Zessn hots ah gebn vö di Grischn und di viiln Kearndlar, diasa en Hennen und en di Viicher glott voarn Maul wegk gschtöhln hobn. Nit eppar, dass man moan hat kennen, dass a Kuah af söan Tölbm drauschpringen  oder mitn surelatn  Schwoaf oana verpassn hat kennen. Na, des ischt nit gongen, weil di Wichtelar sein asö flink gewesn, dassa den Gfohrnen olbm ausderschtellt sein. Dia Teiflshundda sein ober ah gonz nett schtorch gewesn, weil  mit an Reiserbessn oder mit ar Mischtgobl, ar kleanarn, hobnsa a Viicha schün heardernusst, wenns sein hot miaßn. Man muassa des ober ah viirschtelln, wia des ischt, wennda ols  kloas Drekkl vö an Zwergela an Huhna, ar Henna, an Fokkn, ar Goaß oder an Schoof begegnscht, wöde di hintr an niadn  Schofsäkkl verschtekkn kannscht,völlauter assa a Greggelar bischt en Vergleich ze di Viicher. Nit ungfahrlar sein do di Hennen, weil dia Luadern  schtändig af dr Gonta sein und  ibrol draubekkn, wossa beweg und nit ze groaß ischt. Di Zwergelar sein wöll groaß genuag gegn a Henna, ober wenn diasn an Koarn – oder an Wurbmneid hot, noar kenntsa nicht und si bekktr ols Zwergela oana au, dassa  guatign a Wöcha nimmar fürchar derkriagscht. Deretzwegn hobn di  Wichtelar öft en di Hennen en dr Noocht, wennsa gschloffn hobn, di Schwonzfedern ogschniitn, gött ze fleissa, woascha wöll. Des ischter noar a Gschroa gewesn en den Hennenschtool innen, dasses gonza Haus zommgschprungen ischt, weil man zearschtn gemoat, dass a Fux eingebröchn ischt. Ober dörscht sein dia Tölbm olnbm schün zeitgercht en an Lächl verschwunddn gewesn, dass mansa jo nit derwuschn hot ze beitl. Man kunsa wöll leicht virschtelln, wias den oltn Kassa gongen ischt mit seina Ploggeischter afn Höf.

Gearn seinsa holt olbm ban Buschnaumochn  gschmörgatz und gschnochz gewesn. Kassa  hot  firsch Oarschöppn vön Hei en Viichapaarn  afn Tennen öbn die Buschn heargerichtet, fir jeds Schtikkl Viicha an oagnen. Do hotr afn Tennenbödn  zwearschtn amol a Legerheit  ze sö ar Zoana  augschittlt, driiber hotr a bissla Gruamat  gebeitlt und  fir di Kiah und di Kalblar hotr a guats Bergheibl  draugschittlt.  Wöar noar asöa longa Heizeila banondergkopp hot,noar hotr Buschn gemocht, des sein  holt asöa Orbm völla Pakka gewesn. Entweder hoterscha  di Buschn ze dr Assa gschtellt oder glei schün  en Fuatergong afn Tenne  direkt ze di Schöpplächer  getrogn. Wennar noar  zen Fuatern kemmen ischt und  di Heibuschn  dürchs Schöpplöch en di oanzelnen Paarn vön Viicha ognschöppn hat welln, noar hobnen öft und öft di vermoledeitn Wichtelar di gonzn Buschn derriidet gkop, dass  olles dürchanonder  gewesn ischt. Do hotr gfucht und mit ar Heigobl gepasst, dassar an söan Tutn glei derschlogn hat kennen. Wos  ischt noar possiarscht?  Hintran Heischtökk aussar oder vö dr Liiza oar hobnsn ausgelocht und gschriirn: „ Kassa tuascht passa? „  Und Kassa  hot en sein Zoarn meahr   miassn olla Bischa  aumochn.

S gleicha Fuahrwerch hobnsa Kassn en dr Hölzschupfa  augfiahrscht. Dörscht hobnsn di Hölzmailar ummagewörfn. Ober oanmol hots an söa Teiflswichtl foscht unter di Schpriidl  derschlogn. O mei hot dear Säkkl gschriirn. Wö Kassa des gkearscht hot ischtr glei schaugn gschprungen, den Tutn ze fochn. Ober drweildrscha  dürch di Schpriidl gewiahlt hot, hobn  di ondrign Wichtelar den Schreihols  schün vö dr hintern Seita hear ausgewiahlt gkop. Do miassn asö a zwälfa bis fufzechn söa Darbm geoschtet hobn, dassn en den Geneat freigkriag hobn. Ober dia Hundda hobn noar Fearschngeld gebn, dassn ah di Kotza, dia en der Nächnd gemaust hot, nimmar nochnkemmen ischt. Af den Schrekk augn ischt  noar amol a poor Wöchn koa Zwergela meahr fürchar kemmen, Kassn ze trazzn. Gallign seinsa  schün meahr zwider woarn. Do hobnsa  Kassn ban Fuahrwerchn en Rodschuach  untra Wognrod gewörfn, wennsn ausgongen ischt oder  Werchzuig verschtekkt, Goaßgagl en di Milch gewörfn, ban Kaasn Unfug getriibn und  s Wosser ausgelot ban Brunnen, wö mans Viicha geträngt hot. Asö und onderscht ischt des zuagongen mit di Wichtelar afn Kassn Baurnhöf.

Wö noar der junga Kassa den Höf ibernommen hot, noar hot dearschn en gonzn Tennen und en Schtool komplett nuija gemocht. Ban Oreissn vö den oltn Plunder sein  wöll noar di  Verschtekklar vö di  Wichtelar fürchar kemmen. Ober do sein di  widerwärschtign Zwergelar schün au und dervu gewesn, weil siischt warsch ihnen ban Zuiggoreissn schlecht gongen. Man hot earscht iatz gsechn, wia wiff dia Ungschichter gewesn sein ban Einnischtn en oltn Baurnhaus.  Ban nuijen Aubauen vön  Höf hot dr junga Kassa  schün glei s Elöektrischa einloatn lossn, des domols derfunddn woarn ischt. Mit den nuijen Liacht hat man kennen Tog und Nocht olles ausleichtn, wos en di Wichtelar  nit gepasst hobn muass. Völleicht hobnsa vö den modernen Glump schün gkearscht gkop und sie sein en jungen Kassa vö olln Unfong ausn Weg gongen . Drseider hot niamat meahr eppas gsechn odr gkearscht  vö di Wichtelar, dia en  oltn Kassa olbm getrazzt hobn bis af