UMBRUCHSZEITEN

                         Kriegs- und andere Dorfgeschichten

                 (asöö ummen zwoatarn Kriag umar aus Tirol )

                                Kriags- und Dörfreschtlar

                                Dr Feind ischt ban Kemmen

Zuagongen istr schün a wiag  teiflisch gegns Enda vön leschtarn Kriag  ba ins in Dörf. Zearscht sein amol di Pölaggn nimmar ze dr Orbat gongen ba die Baurn und des in Langas,wö afn Feldernen  ze Mischtn und s Eardäpflsetzn  gewesn war. Koa söa Tuttn hottr meahr eppas getun as ze schaugn und ze lösn,wos do eppar bold sein wearscht in Dörfa und außn in Kriag. Olles ischt af dr Passa gewesn. Jo, miar Kindr hobn des schün gewisst, wossa do oschpiiln wearscht.Wenn dr Kriag zins kimmp odr gött di Söldotn alloana. Gschössn wearscht gonz gewiiß,sella geits gor koan Zweifl,hobn di oltn Mandr vön earschtarn Kriag gsogg. Zuagiahn wearschts, hobnsa gsogg, dasses zen Teifl höln wearscht. Di Bompar hobnmer jo gsechn ibr Stoanach drhinfliagn mit an weißn Schwoaf hintr ihnen und an Gebrumma.Oar nochn ondrign ischt kemmen drhear.Vällig ibrarnondr seinsa gflögn und hobn schworschza Goggelar  folln lossn. Bompn sein dees, hobnsa gsogg  di Groaßn in Dörf,richtiga Bompn nit gött sella Grolln. Obr sölongsa ibr Stoanach gflögn sein, hobmer die Köpfa nit einziachn gebraucht odr gor in an Oarscht hinschpringen miaßn, weil die Bompn decht gött af Stoanach odr Motran gfolln sein. Dörscht hotts die Haisr gött asö drfetzzt,wennsa getröffn woarn sein vö ar Bompa und außarkemmen ischt koa Maus meahr lebat,dia nö innen gewesn ischt. Ba ins aröba in Tol hott man  weiln Bompnwerfn ibr Stoanach olleweil nö kennen füharwerchn mitn Viicha drhaus af di Feldr,weil di Bompn sein nit asöweit auar kemmen  zins vö Stoanach.Af Stoanach hobn di Leit ba den Bompnfuharwerch nit fuahrwerchn gekennt af dr Stroßa.Die Leit hobn drweil miaßn in an Luftschutzkelldr schpringen.Und dees gach una s Viecha mitnemmen ze kennen.Des ischt schünn a gawaches Zuigg gewesn mit dear Bompnwerfarei anan helliachtn Tog. Nicht as Sireenen und Sireenen sein gongen atiabndamol  a zwo a dreimol in Tog. A tiamol  hot a Fliagar koana Bompn gewörfn, drfir  hottr a gonza Wölka völ Schtaniolschtroaflar ausgelot.Des ischt nett gewesn, wenn noar  di Silbrschtroafn in dr Sunna geleichtet hobn und wennsa dr Wind vrtroogn hot. Sella Sibrschtroaflar und  Heislaszuigg sein ba ins aröbn in Dörf und af di Feldr  niedr gongen, ban außerdern Wind. Miar hattnsa holt nit ungreifn odr augklaubn terrfn, den Dreek, hot man ins Kindern gsogg. Dia hinterfözzigen Amerikaanar hobn in des Heislaszuigg Schprengkapslar oder a sellas Zuigg eigngetun,dasses ban Auklaubn explodiearscht. Miar hobn ober decht nicht augeklaubb.

Oamol ischt a glianigs Gschöß ibrsch insriga Dörf driibrgfohrn. Mit an Gekracha  as woascha wöll  is öbn in Berg en an Oarscht eigngfohrn. An Tuusch hottsdr  getuun, as wenn  a Spriidlmeilar ummagfolln war. Dörscht hun ih mer  holt amol  saggrisch gförchtn und drheingschprungen in Tennen bin ih  obr glei .

Wenn dees öftar asö war odr kamm, hun ihmer gsogg ,noar spring ih in Kürchturn augn,dörscht treffnsa mih holt amol sicher nit, weil fir di Bompn ischt dr Turn ze hoach und fir di Gschössr ze schmola  und ibrhaup hun ih jo gewißt,daß man af an Kürchturn  jo gor nit schiaßn terffat. Des war jo nö schianar dinsrign  leschtn zwoa Glöggn vön Kürchturn oar schiaßn! Mit wos hat man noar en Hitlarsch Endsieg einleitn sölln, as wia en groaßn Sieg nochn Fronkreichfeldzug, wenn drvoar schünn die Gloggn hin sein? Apoor Glöggn hobnsa jo schünn friagar dürch, firn Kriag Kanonen ze mochn. Mitn Glöggnschteahln  sein dr Koaser firn earschtarn Kriag und dr Fiahrar firn zwoatarn di gleichn Falöttn gewesn,  hot Tata, dear der Dörfmesnar gewesn ischt, äftar asöö hoamlar gsogg. Beada hobn en Kürchturn ausgeraump fir di iharign Kriaga oder firsch Voterlond. Der Herrgött, hots heargseechn, hot ah nicht drgegnd gkop, gegn des Glöggnschteahln vö di seinign Kürchn.As ischt jo eh gött fir ihn gewesn ,woascha wöll, des Kriagfiahrn. Wos sein hot miaßn, hot sein miaßn.Asöö a Glöggnfladrarei ischt fir an Mesnar holt amol gonz eppas Letzes, dees söll schünn  dr insriga Nedl seinerzeit gsogg hobn. Drfir hosche di ols Mesnar oder Aushilfsläutar ober leichtar getun ban Glöggnschtrikka suachn öbn in der Tuurnschtuba , weil eh gött meahr zwoa  Soalder oargkongen sein. Ah a Foarschtl.

Weil miar jo di Mesnar sein und dearetzwegn ah asöö hoaßn, hun ihmer gsogg, nemmat ihmer ba ar örgarn Schiassarei en Sokkreschteischlissl ,sprang in di Kürcha augn und gabatn ah niamatn ,noar kimmp koa söa Feind  eign in di Kürcha, wenn oar drhear kamm mit an Gewehr odr gor ar sellan Hondgranata. Vö innen spörrat ih holt di Sokkreschtei zua,die Kürchtira tat ih gor nit au und a Ruah ischt, wenns in Dörf aruntn zuageaht as woaß wia. Jo! mei Schweschtr ,dia Pfiasl, nemmat ih schünn mit, hat ihmer  vorgschtellt, drvoarsche merscha drschiaßn, di Feinda, di Ammerikaner mit die ihrign Negar, dia gewiiß ban Kemmen sein. Siischt pleggetsa gött in oar Tuur,mei Schweschtr, dia Teasa und ih war noar schulda,wennsa  mausagogl toat ischt,vö lautr getröffn  sein vö eppan.    Hearschlogn tat Mama noar mih,wegn dear hinign dear sumsatn  Schweschtr.Teiflisch is sööwiasö, wos dr Kriag asö  gleima drhearwürft, ban helliachtn Tog. Außrdem is ah foscht bessar,wenn man a Zwoats  drbei hot ban Fürchtn, und wenns aa a Schweschter ischt. Man woaß jo nia, wos asöö inan Kriag olles gschiicht und afamol warscha noar gonz alloana in Kürchtuurn öbn hintrn Kürchturnuhrwerch innen. Do issdr jo decht bessar,wennda zemindigschtns a Schweschtr ba dr Hond hascht,hun ih  gemoat.Na, a Gelachtriga ischtr des olles mitanonder nit gewesn

In dr Nocht,hobn die Leit verschtonddn, geit dr Feind  meischtns a Ruha.Jo muaßar wöll ah, wennar nicht siicht zen schiaßn.Atiabndamol warsch gonz guat,wennar ah in dr Noocht eppas sach dr Feind, weil dörscht sein di Tewaakpflonznsteahlar untrwegs, in dr insrign Puita .Wennsa an  söoan  Hundd sachn und amol apoor augnbrennatn afn Orsch an söan Tewaakpletschnschteahlar,noar warsch aa gleich.As ischt decht nit oanfoch zen an Tewaak zekemmen  fir die oltn Läter en Dörf,wenns drfiir koana Bezugsscheina meahr geit, hot Vootr gsogg. Obr du kunscht  decht  koan Tewaak af dr Liitza öbn unsaan,dees geaht holt amol gor nit. As wenn dr Kriag voar dr Haustiira nit genuag war,miaßn a nö di Tewaakschteahlar  läschtig sein, dia Hundda, dia vermoledeitn. As ischt jo nit oanfoch fir di oltn Leetr mit die ihrign Pfitscharkölbn, wennsa koan Tewaak mehar kriagatn in die ihrign   runzlatn Fokknploterntiwaakbeitl eign. An Kuijtewaak hobnsa eh schün longa  koan meahr gkriag ban Tewaagelar en Gschäftl. Mit den Tewaakzuigg istr  zen Schluß aussn eadrar olbn gawach zuagongen, hoscht jo um olla Teifl  koa gscheids Raachzuigg meahr audertriibn und dia poor Blätschlar hobnsedr ah nö gschtöln aus dr Puita. Und dees mittlat en Kriag ! Der Kriag ischt letz, des ischt ins Kindern holt amol asö firkemmen, wenn man die oltn Läter um en ihrign Tewaak jammern gkearscht hot.

Dees ischt obr olles nicht drgegnd gewesn,woosa in nazischn Birgarmoaschtr ungetuun hobn  badr Dinkl zen Schluß vö sein Kriag außn. A Hondgranata hottn eppar zen Schtuubnfenschtr gewörfn, asöa  Laggl asö a lausigr odr hott eppar oas mit ihn oorechn gewellt ? Man woasses nit a sö genau, wenn olles ban druntr und driibrgiahn ischt gegns Kriagsenda. Iatz isses holt außarkemmen, wear fir wen gewesn ischt in Dörf und wear gegn wen,wen  man oldr in Kriag gschickt hot und wen nit  und wörum odr earscht spatar. Afamol ischt dees olles gsogg woarn  untr dr Hond. S Maul zeweit auzetian hottsa obr ah nö niamat getraut, man hat jo nia wissen kennen. En Pforrar hot man schünn friagar meahr ausgelot  außn af Schprugga ausn Tschumpes. Jo nö eppas ischt  afamol augfolln gegn en Enda vön Kriag zuagn.Di Leit sein meahr olla dr Sunntigs zen Kürchn kemmen,wennsa gött nit in Kriag odr in dr Gfonfenschoft gewesen  sein odr  wennsa nit gor gfolln gewesn sein. Dees, woascha wöll, hun ih joo gsechn und gewisst, wenn ih olbn um Tatn ummar gewesn bin in dr Kürcha öbn. En verwundetn Söltonen, dia dr Sunntigs in di Sokkreschtei kemmen sein zen Kürchn, hun ih olbn eppas zen Niederhöckn bringen miaßn.In Winter seinsa in dr hintern Sokreschtei ban elektrischn Hoazschtrohlar gkökkt, die Sölotn, und in Summer ba dr Tira zen Oltor aussn.

S Folln, jo dees Folln in Kriag, dees ischt a söa oagnda Gschicht gewesn. As hot nicht mit an Geplarfa odr Gegarggl ze tian gkopp,wia ba insr oan,wenn mer nit en Weg noch drgongen sein. Asö kloader , woascha wöll, ischt derdr dees schün öftar voarkemmen, dassa afdr Melter gelegn bischt. Noar hoscha holt geplegget und aus.  S Kriagsfolln  ober ischt viil gfahrlar gewesn, dörscht ischt niamat meahr auderschtontn, wenn oas amol gfolln  ischt. Ba ar sellan Follarei geahtsdr zua as wia ban Schterbn, do bischa hin. Dees hun ih wöll verschdonddn, wenn a Söldot ausn Dörf gfolln ischt. Ih hun Tatn dörscht helfn miaßn en Katafalk auschtelln öbn in dr Kürcha,weil des hot miasn der Mesnar tian,do hats nicht gebn. A Katafalk ischt nicht onderschz gewesn, as  a hilzrar  ogewaschter Sorgdekkl  af viear Hölzhaxn, as hoach dass ih drunterkriachn hun kennen . Gschtonddn ischt des Zuigg  eahdrar as wia asöö a lattrater Reiterschtuahl. Drunter ischt ober nicht gewesn as  Luft, weit und broat koa Toater, koa richtiger, mit asöö ar weissn und gealn Forba in Gsichta, weil die richtign Gfollnen hot man in an ondrign Orscht gkopp oder begrobn. Meischtns in Feindeslond in fremder Erde, wias gkoaßn hot.  Ibern Katafalk hobmer a schworschzes  Tuach  gelegg und holt olles drumedum  ummar heargerichtet, wia ba an richtign Toatn , den man  in ar Schtuba  augebohrscht hot. Atiabndamol ischt mer firkemmen, dass di Kinder nit olla wissatn, dass koa hiniger Mensch  unter den Truchnzuigg drunter leit.  S iabedera ischt miar selber ah di längegschta Zeit gonz komisch voarkemmen, do a holba Trucha und dörscht koa Toater. A söö a holbs Begräbnis, holt  nicht Gscheits und nicht Gonzes , wia siischt gewähnlich ba ar Schterbarei vö an oltn Menschn, an gschtörbnen Pöppela  oder an Lanatoatn en Dörf.

Wö Tata noar selbr hot miaßn in Kriag giahn zen Schluß außn zen Völksschturbm, noar hots Mamma getun, en Katafalk auschtelln.Obr diasn hots leichtar gkopp,weil ih huns jo gewißt, wia des geaht mitn Katafalkauschtelln. Untr an Katafalk, hun ich iahr amol sogn miaßn, ischtr eh koa richtiger Toatr ze tian, den man  hebn hat miaßn, weil dear ischt jo in an ondrign Oarscht gfolln und vö dörscht hearplindern ischtr dr  jo direkt nit gongen und di ondrign Söldotn hobn koa Drweila gkopp firsch Gfollndaplindern. Bischa loppat, sie hobn selbr miaßn schaugn , dassa weitar kemmen sein, sinsriga Vootrlond und en Fiahrar ze verteitign und ze schaugn,dassa  selbr drfungkemmen sein. Drfir  ischt obr dr Bürgarmoaschtr zen Katafalkfeirn oder der Toatnehrung,wias ghoaßn hot, in di Kürcha kemmen ,um vön gfollnen Heldn feierlich Obschied ze nemmen. Ear hot olbn a saggrisch groaßa Betta gkopp,an dearar schtändig gekleiblt hot.Wear in Dörf a Betta gkopp hot ischt  nörmalderweisa fir an guatn Kathölikn gkoltn woarn.

Oanmol sein saubr außargeputzta SS-lar kemmen und hobn nö a schworschzes Söldotnkappl afn Katafalk gelegg. Komisch ischt dees gewesn, an Gfollnen,dear gor nit amol in dr Nächnt ischt,a Kappl drauzelegn. An Ehrnwocha hobnsa gschöbn fir a holbs Kürchn longa und salutiearscht hobnsa saggrisch ah nö. Dees ischtr a Gezappl und a Gschroa gwesen ba den Salutt vö di  SS-lar. Zen Grob hobnsa  nochn Kürchn jo nit gian brauchn, weil  untran Katafalk jo söwiasö  koas druntr ischt, koa Held odr siischt oas. Siischt hattnsa gor nö gschössn  und an Fuhna gsenkt ibersch Grob, völauter a Hochochtung und a Geneata fir den Gfollnen. S Oaziga , wos man  nörmaldrweisa getun hot , ischt gewesn, daß man a großes Fötögrafie afn  Katafalk gschtellt hot, daß man gewisst hot, wear eigntlich untrn Katafalk af di Hölzgschtelldr gkeahrn tat. Miar ischt dees und dees recht gewesn , weil viel vö dia  Leetr huun ich jo söwiasö nit gekennt und richtiga Begräbnissa mit richtiga Toata und Sarga drzua hotts in Dörf voarzua olleweil meahr gebn. Dass mansa ausgekennt hot, woascha wöll.

Di  feindlicha Kugl, hot man öffiziell asöö hoachschtöchn  gsogg, hotn insrign Heldn en Heldntoad gebn, dear do nit untn leit untrn Katafalk.Vällig hatts heargsechn,dasses an Ehra firsch gonza Dörf war,an Heldn meahrar ze hobn.Di feindlicha Kugl hottn getröffn,öbwöhls a Granata odr a Bajonett  odersch Iabedera sein hatt kennen, wia di Groaßn öft gsogg hobn.Obr dr Bürgarmoaschtr hot jo öftar gelögn,wenns um sein verdommpn  Kriag gongen ischt. En Leitnen vö den betröffnen Gfollnen ischt holt nicht ibrig gebliebn  as öft genuag ze rearn und ze frogn :

„ Ze wos des Gonza  und fir wen? „ Di meischtn Leit  hattndr schün an Ontwörscht gewisst, ober as hottns niamat ze sogn odr gor laut außarzeschreien getraut. Held ischt Held und aus, wiar verrekkt ischt hot niamat gfrogg. Sella junga Repfliga ,dia nicht schod sein firsch Feld, woxn olleweil meahr ira zuar, hotts heargseechn, ze dear Hittlarzeit. As ischt ban earschtarn Kriag jo ah nit onderscht gewesn, dörscht ischtman holt firn Koaser  gfolln, hobn olta Läter gsogg. Di feindlicha Kugl, hun ih mer gsogg, muaß schünn eppas Bsundersch sein, wennsa  olbn und asöö öft zuaschtändig ischt  firsch Heldmochn.

Wos  hoaßt Kugl? Hobn gött di Feinda Kugl vrschössn hun ih mi gfrogg? Ah nit,  hott man miar gsogg, di Teitschn schaßatn ah nit schlecht. Obr um di feindlichn Heldn is söwisö nit schod.  A Gewehrkugl ischt jo gor koa  richtiga Kugl , des woaß aniads Kind,weil aus an Gwehr  schiaßt man mit an asöan schpitzign , longgelatn  Dingela , weit und braot nicht Kugelats  drun. Des hobm miar Kinder jo gewißt, miar hobn jo öftarsch sella schworschza Patronentaschlar ausgelarscht, dia umenondrgelegn sein in an niadn Oarscht. A Kugl ischt decht eppas  Runds ,as wia a Goaßgogl odr asöö. Wos dear Bürgarmoaschtr mit seir Feindeskugl gkopp hot!?  Inseroas hot dees  Geblöder holt amol nit verschtonddn.

A richtiga Kugl,  ischt decht asöö oana,as wia  oana gonz zebrigscht öbn ischt afn Kürchturn voarn Kreiz. Die Leit hobn gsogg, daß Gall Todl gsogg hott, daßar mit an guatn Gewehr  vön Glofernaunfeld ummar  fällig in di Kürchturnkugl schiaßn hat kennen und daß ear di Kugl a getröffn hat, wennar gewellt hat. Obr Gall Todl ischt nit af Glöfernaun ummengongen  dr Kürchturnkugl a Lööch ze schiaßn, ear hot liabar Gimpl gfoocht entn af Glöfernaun, hobn di Leit derzählt.

Drfir hotts an ondriga Owexlung gebn ba ins in Dörf,dear miar nochgschprungen sein und wömer ins nit derwischn lossn hobn terffn .

Di Ha-Jöttlar sein atiabnamol kemmen und  hobn obr schün richtig gschössn mit an Floberscht öbn af dr Leita ban Keglplotz ibern Dörf. Dia Tuttn hobn drfir an Kaukau und an Turschtn kgriag und miar hobn miaßn zuaschaugn vö dr Weita,weil insroas zekolana gewesn ischt odr nit amol ze dr HaJött gian hot terffn. Gschössn honbsedr dia Gratlar, wia di Teifl,as wennsa  a Gams vön Tennenschröfn oarschiaßn hatn miaßn. Sie hobn zen Schiaßn oanfoch an oltn Schuach odr a laara Bixa vön an nachndn  Kolchöfn außar getun und in an Oarscht augngschtellt. Noar hobnsa den oltn Schuach oar gschössn, dassn gött asö drfetzt hot.As ischt nett  zen Zuaschaugn gewesn. Drhoama hobmer obr nicht sogn terfn, dass mer zuagschaugg hobn, siescht hat ins Mama gfözzt, daß mer in koan Schuach meahr eigngepasst hattn. Drbei hobm miar selber jo  eh meischtns gor koana gscheidn Schuacha gkopp, weil man fir nuija Schuacha ums Verrekkn koana Bezugsscheina gkriag hot.Des ,hottsa gsogg, Mamma, hoppet dörscht zuagn nicht ze suachn. Drbei hobmer ins eh gförchtn voaran niadn Tuschar ban Schuuß.

A sella teppats Zuigg  vö dr Schiaßarei ischan holt eingfolln atiabndamol ban Katafalkauschtelln. A Gschpranga  und a Reararei ischtr asöa Teiflskriag  schünna decht!. Jedsmol , wenn a Verwondtr ,an Onkl odr anondrigr Söldot nochn Urlaub odrs Earschtamol in Kriag giahn hot miaßn ,ischt a Geplegga ungongen ba olla  Verwondtn und Nochborn ummenondr.Miar ischt holt olbm augfolln, daß di Läter, dia meahr in Kriag giahn hobn miassn, drbei asö a weißes Gsichta gkriag hobn und gonz traurig dreingschaugg hobn. Si wearn wöll gewisst hobn,dassa niameahr kemmen wearn,wennsa meahr af Russlond, Italien, Finnlond, Jugöschlawien,af Nörwegn öbn oder siischt in an gfahltn Oarscht in Einsotz kemmen weaarn. A poor  junga Läter vö dr Verwondtschoft hun ih ah es leschta mol gsechn,wö sa zins kemmen sein Pfiati ze sogn. As sein Heldn woarn draus. Man hottn Söldotn firsch Einrukkn Kropfn gebochn zen Mitnemmen,an Speck und an Buttr eingepokkt. Zechnmol gfrogg,öb ar die Sökkn und di worbmen Untrhösn wöll ah eingepokkt hot.Noar hottmanen s Kreiz gebn und viil Weichbrunnen, wennar badr Tira drhaus ischt mit an Rukksok oder an  kloan Kuferl oder boadntoals.Weil ih dörscht nö nit miitgerearscht hun, hobn die Schweschtern gsogg ,dass ih ze kloana bin und des Gonza holt oanfoch nö nit  richtig vrschteah. Drweil hun ih mih eh asö guat ausgekennt ums trauriga Katafalkauschtelln ummar und um den gonzn Kriag, ih  hun jo dechtarscht nia eppas ondrigs  gkeahrscht as vön Kriag,vön Folln und vön Schiaßn,vön Lazrett und vö di Fliagarungriffa.Vö gonza Armeen, dia vernichtet woarn sein, vö Schtalingrad und wö noar  woaß Gött wö olles hin gewesn ischt vö lauter Kriag.

Höffntlich muaß ih nit a amol asö hilflös und ungearn in Kriag giahn, wenn ih groaß bin.Obr völleicht,hatt ih mer gedenkt, hilft dörscht noar s Betn und s Rearn vö di Weibrleit und di worschtatn Madlar.Nö bessar warsch dia groaßköpfatn  Feldhearn schleinatnsa mitn ihrign Kriag,dassar gor ischt, wenn ih groaß bin. Zen Schutzengl gebetet hat ih wöll saggrisch.As ischt jö orschverdraht,af droan Seita hatt ih woxn welln, dass man ah a Groaßer werscht und af dr ondrign Seita willscha nor decht nit in Kriag giahn.Madl huun ih ah  koas sein welln.Dia hobn nö nit in Kraig giahn miaßn. Drfir hobnsa geplegget drhoama, wenn a Löter in Kriag giahn hot miaßn.Und iberhaup, dia Madlar mit di Zepfa und di Kiittl, na dees hatmer nit gepasst. Gallign hun ih mi do selber nimmar ausgekennt, wos ih eigentlich liabar will. Oder bessar gsogg , wos ih gor nit gewellt hat, iberhaup wenn ih mer  di Verwundetn mit oan Haxn ungschaug hun in Dörf.Ober zen Schutzengl betn hot jo nia schodn kennen, gegnen odrign Unfurbm, den man unschtelln hat kennen oder gegn di Ungschichter,dia an possiarn hatn kennen und wenns  gött der Bluatschinkn gewesn war.

S Betn ,war miar virkemmen, ischt ibrhaup gallign a bissele meahrar in Möde kemmen ba ins in Dörf,knopp voar dr Kriag ausgewesn ischt. Miar war ah firkemmen, dass die Leit gebukktar gongen sein as friagar. Wos eppar eigngfohrn ischt in di  Leit? Ih hunmer jo nit asöö direkt ze frogn getraut,weil di Drwoxnen, dia afamol decht meahr betn gongen sein, hattn mersch jo nit gsogg oder sie hattn mer ze di Oahrn gschlogn, wegn meir bleedn Frogarei.War jo nö schianar,wenn man nan  sellean Rötzzar sogn söllt, wörum man iatz meahr betn geaht, wenn dr Kriag eh schün as viil as verloarn ischt.

S Fluachn  und s Schimpfn ischt ins ober nö longa nit vergongen. Wenn oas en Dörf  umenonder gschbiibn hot, noar hommer derzua Jud, Jud , Jud gsogg, weil man  en Dörf olbn ghearscht hot, daß  Judn  oas unspeibn sölltn. A siischt hot man iber die Judn seisches  Zuig ghearscht, wossa gött frei olles ungschtellt hattn,wennsn ausgongen war, gegnen insrign  Glaabn und iberhaup. Wos ober redlar derhinter gewesn ischt, hintran sellan Gereda, hot man ins Kindern nit richtig gsogg, weil des muaß man a in dr Loga sein ze verschtiahn. Vö an  direktn Omurxn  der Judn untern Hitlar wearn wöll anetlana  Leit eppas gewißt oder dergneist hobn. Fir ins Kinder  hot die Schbeibarei  vö di Judn, wia man asö gsogg hot, geroacht teiflisch driiber ze mauln. Miar hobn ober selber koan Judn gsechn, vö den miar gewisst hattn, dasses a Jud war, oar mit an longen Messer und asöö. Gött  an olts, voarnehmes Weibela  aus der Schtodd,  mit an frendn Numen, den mansa foscht nit dermörkt hot,  ischt afamol verschwundn und nia meahr hot man vö dear eppas gkearscht. Sie söllsa olbn vö an fanatischn Dörfnazi  gförchtn hobn, öbwöhlsa niamadn eppass getun hot, sölongsa en Dörf gewohnt hot.

Mitn Hittlar hot man gallign jo ah niamatn meahr s Fürchtn leahrn dermocht. Dear, hotts heargsechn ze leschtn aussn, hot selbr ze tian in di Hudern, dassarsch fürchn hearscht  und  ausgschissn hottr ah bold zommp di seinign Gaunar, hobn di Leit asöö hoamlar gsogg. Und dassa iatz selbr ah druun kemmen wearn dia Öbernazi ausn gonzn Reich und schod seinsa ah koa Bissela , wennsa iatz noar selber asöö heargeziaterscht wearn,wia sii mit olla Leit umgongen sein.  En die Dörfnazi  gschiicht ah recht, wennen dia Hitlarei  en Krogn untn schtekkn bleib, hobn viil Leit boashofter gemoat. Noar hobnsa ausgschriirn, mitn iharign Heil Hitlar. As ischt afamol longsum riabigar zuagongen en Dörf, die  Leit  hobn  wöll selber nimmar gewisst, wos olles  kemmen wearscht, mit dear scheiß Pölitik. Miar Kinder hobn des jo aa gschpiirscht, daß do eppas Iblarsch mit den Kriag  en  Reich ba Gonga  ischt. Und die Lösar hobmer  jo decht ogelossn, daß ins  nicht entgeaht, woascha wöll. Do a Fedtzela und dörscht a Fetzela ischt ins  schün ze Oahrn kemmen, öbwöhl man ins olbn verbötn hot, in an Orscht eppas driiber ze sogn, wos man vileicht gkearscht  hot oder hearn hat kennen. Ober des hobmer decht mitkriag, dasses voarn Hitlar in der Pölitik  ba ins en Lond ondriga Orschlächer gebn hot und dass  genuag derfun  gor Falöttn gewesn sein miaßn. Zemindigschtns  seins  die reinschtn Kommunischtn  gewesn, af dia man gflucht hot, weilsa nicht geglabb hobn und drau aus gewesn sein, en die Baurn nö die leschta Kuha wekzenemmen. Asö ähnlich  hots  der Hitlar ober ah getriebn. Man hot holt s Stelln  derzua gsogg, wenns ums Wegknemmen vön Vicha und Lebnsmittl gongen ischt. 

Af amol hot man Dörf nimmar gegn di Pfoffn  und di Pfaffliga gschumpfn, man ischt dr Sunntigs  gött frei meahr in di Kürcha drgongen. Ins, en  di Mesnar, ischt des holt amol recht, hat ih verschtonddn, weil noar di frommarn Leit  ban Genöpfergebn meahrar  Pfenniga in Klinglbeitl eigngwerfn und  holt decht a bissela wianigar  Hösnknepfa. Mit di Pfenniga ,hot Tata gsogg, wearschz ah longsum auhearn.Oh jo, hottr gemoat , as wearscht wöll eppas wearn mit den Geld. Ih selber hun  fir mei gschporschz Nuijohrgiahngeld  longsum schworschz gseechn, wenns mit den Geld eppas Gaawaches hobn söllt. Di oltn Hösnknepfa  in Klinglbeitl hun ih  drweil holt nö kennen  ausklaubn in dr Sokrischtei öbn,wenn Tata  en  Genöpferbeitl in ar Bleechschissl ausgelarscht hot. Di  Hösnknepfa hun ih miar selbr gkoltn terffn. Oanmol hun ih  an röschtign Flieglnogl  vö söa genoglta Bergschuacha außargegklaup und  ah a Beilogscheibl asöa verschmürbs. A Naziobzeichn  oder an Ullar hot ins obr  Gött sei donk decht niamat eigngewörfn in Klinglbeitl. Wos haschan ah drmit ungfongen ze dearschn Zeit? Di Pfenniga  hobn dr Kürcha alloana gegkearscht. Dr Pforrar hottsa noar in an Sakkl miitgenommen afn Wiidn.

Asö voarzua  gallign noch apoor Wöchn, hobn die Leit  schün direkt gewisst, geahts ze Enda mit di Nazi undn iharign Kriag, dear schün do schteaht vällig voar der Haustiira  mit an Haufn  Söldotn in dr Gegngd ummar und niamat woaß, wos  iatz noar löös sein wearscht. Zearscht odr drvoar hobn olta Mandr ausn Dörf miaßn in dr Nocht mit an Gewehr  in di Berga augn  zeschaugn giahn,öb nit apoor sella Banditn vö  Desertära in dr Gegnd ummar schleichn. Af dia Lumpn schiaßn hattnsa miaßn, wennsa an söan Hund drwuschn hattn. Obr si hobn koan drwuschn odr derwischn welln, weils koana gebn hot odr dia  hintran Oarscht geworschtet hobn, bis di oltn Mandr vön Dörf  vörbei gewesn sein und  richtiga Hundda hottsdr  dörscht,woascha wöll,a koana gebn,dia belln hattn kennen. Hundda hot man ba ins in Dörf nia gearn gewellt,weilsa  zemindigschtns ban Wildern und ban Schmuggl gött in Weg gewesn sein. Ah ban Fuharwerchn mitn Viecha  sein dia Teiflshundda ehadrar gfaahrlar gwesen,wennsa asö zuargschössn sein ze di Viichr in Jöch,dass dia wilda woarn sein.As hot holt amol nicht genutzt, ah wenn man schaugn gongen ischt,wias Befehl gewesn ischt, sella Völksfeinda ze fochn odr ze drschiaßn in Berg öbn. Ih moan, dass di Gsuachtn,wennsesa gebn hat, ober ah zeruggagschössn hattn und des war eahdrar ah söö a gfaalta Gschicht gewesn,weil dia Mander, hots gkoaßn, kennen verdommp guat schiaßn. Wos Wunder? wennsa  weiln gonzn Kriag nicht onderschz getuun hobn as wia gschössn. Inseroas hots Treffn  ban Schtoaderwerfn  jo ah  gött gelearnt  dürchs Schtoaderwerfn. Götts Hösaprunzn ischt leichtar gongen.

Insr Tata, dear  zeleschta vön Kriag hot miaßn einrukkn zen Völksschturbm, ischt ah gallign  vön Kriag hoamkemmen badr Nocht. Miar Kinder, mei Schweschtr und ih , hobn schün gschloffn, wö ar kemmen ischt mit an Haufn vö Beesn. Schiana, guata, geala Beesn  hoter derheargebrocht und a niads Weibes in dr Vrwonddschoft, des oan gebraucht hot, hot oan kriag ,an sellan Beesn.  Fir wos a Kriag a guat sein hot kennen, hots heargseechn. As hot wöll noar gkoaßn, dass di hoamgkeahratn Völksschtürbmlar ba der Besnbrigada gewesn sein und dasses dörscht koana Heldn meahr oogebn , geschweige denn gebraucht hot. Du hascht jo um olla Teifl koan kgriag an sellan Besn ze dearschn Zeit. Und wia narrisch dia Weibrleit af dia Besn vö insrign Tatn gewesn sein. Heitzetogea tat man sogn, die Weibrleit miaßn an Kriag auskehrn. Fir ins Kinder hot Tata Zuggerlar miitgebrocht. Innen in an kloan Kuuferl seinsa gelegn untran Haufn Tewaak , vö innen außar,do vö Siddtiröl. Dörscht  hot mansa zommgetriibn di Mander vön Völksschturm, noar seinsa  dürch oder hobn  Feirschtig  gemocht und  sein oanfoch hoam  gschikkt woarn oder si hatn in der Nächnt a Heimfront aubauen sölln. Eppas genaues hobnsa selber nit gewisst.  Dear  Toas ischt noar fir si aus gewesn, wösa amol ibern Brennar arausn gewesn sein.

Derfir ischt noar en Dörf a  Gfarschza und a Gfürchta ungongen, weil  totsächlar niamat gewisst hot, wos do derhearkemmen wearscht en der näkschtn Zeit. Die Weiberleit hobn Ongscht gkopp um die Kinder, die Läter um Viicha  und Leit und di Nazi um ihar Leben a nö. Miar Kinder en Dörf  sein ober decht en  Tog nochgschprungen as man ins gelot hot und  sein wegn den arschlign  Kriag decht nit türbmig woarn, weilsa  noar eppas tian wearscht. An Owexlung  hobn miar jo wöll decht olbn gemegg  und eppas ondrigs as  vö an Kriag  hobn miar jo nia red