Di Soga vö  dr Anamusana und dr Diarn

(  von Raimund Jäger im Dialekt aus Trins / Tirol im Gschnitztal )                 

Voar longer, longer Zeit  drzähln  Gschichtn, dasses af Trins und en Gschnitztol  innen  Gschtoltn, Zwerga und ondriga Lebawesn  gebn hot, vö denen man nit sogn hot kennen,vö wöhearsa kemmen und  wohinsa mear verschwunddn sein. Di oan drvun sein diaschtbor und verträglar gewesn und  di ondrign sein taamisch und widrwärschtig gewesn, wös gongen ischt. Läschtig war jo gött a Hilfsausdruck gewesn.

En Dörf hots  ban groaßn  Schiassarbaurn a Diarn gebn, dia a sellana vö di gonz guatmiatign und orbatswillign  Lebawesn gewesn ischt. Man hot ze iar  gött olbm di Diarn gsogg, weilsa niamatn drzählt hot,wiasa hoaßt und wöhearsa kemmen ischt. S aufollata ischt gewesn, dassa zwoa verkearschta Fiassa gkop hot. Di Fiassa und Zeachn  hobn noch hintn gezoag und und dretzwegn hotsa di Schuacha  hintn zuabindn miassn. As hot zwor unhilflan ausgschaugg, ober gallign hobnsa di Baurschleit und di Leit vön Dörf an den arschlign Gong  vö dr Diarn drungewäht. A siischt is a  bissela a Gschpassiga gewesn, weilsa nia viil geredet hot.Wenn mansa ibr di iariga Hearkunft eppas grfogg hot, noar hotsan ungschaug und koa Wearschtl gsogg, koan Mugsar driiber, wearscha ischt, wösa drhoama ischt und wörumsa do en Dörf di Diarn mocht. Atiabnamol hotsa gelocht und  gsungen in ar Schprocha, dia niamat verschtonddn hot. Sie hot willig georbatet firsch Essn und an bisselan Gewond odr Schuacha und drmit issa zefriidn gewesn. Komisch ischt des en Leitnen ban Baurn und en Dörf zearschtn schün firkemmen, ober eines Toges issa ba den Dörfbaurn en dr Schtuba gschtonddn und hot gfrogg, öb man a Diarn brauchat und öbsa en näkschtn Mutig unfongen kannt ze orbatn. Zearscht amol hot di Bairin nit gewisst,wosa sogat, ze ar Diarn mit zwoa verkearschta Fiassa, ober wö des Weibesl gsogg hot, dassa drmit nö viil gschleinigar gian kannt, as siischt di Leit, noar hot mansa ols Diarn ungschtellt. Guat, hot di nuija Diarn gsogg, noar kimm ih  en kemmatn  Mutig gschmörgaz, wos ze tian ischt, wearscht man mer wöll sogn.

Di ondrign Leit en Haus und bsundrsch di Kindr hobn des Weibes  mit di verkaehrschtn Haxn ungschaugg, as wennsa vö ar  ondrign Welt kamm. Des  hotsa ober nit asö schtorch irritiarscht, dassar ausgschtellt hobn. Man muass ober a wissen, dass in Dörf  Menschn mit an körparlichn Todl olbm fir schtiirboanig, verrukkt odr fir unguat gkoltn woarn sein. Meischtns  ischt hinter dr Hond drvun geredet woarn, dass des gewiis a Schtrofa Göttes ischt. Öffnsichtlich hot di Bairin glei vö olln Unfong un gschpiirscht, dass des unbekonnta Weibes, des ba iar an Orbat suacht und di Diarn mochn mecht, eppas Bsundrsch und Vertraunsseeligs  sein miassat. Asö hobn en  Dörf  longa nit olla Leit gedenkt, weil wenn a Kind amol a bissela roata Hoor gkopp hot, noar hot mans schün  schrägea ungschaugg, vö wegn an Tuiflsmol und ar Hällnforba ischt getuschlt woarn, as wenns nia fuxata Leit gebn hat af dear Welt. S Gleicha is gewesn, wenn a Mensch en Köpf öbn nit gonz hoal gewesn ischt, noar hot man  dia odr den Betröffnen  odr di Ongehearign mit ar Schulda  ungschittet, öbwöhl man iberhaup an Dreek verschtonddn hot, außer dr Totsocha, dasses nit  nörmal ischt. Ober, wia gsogg, en sellana Menschn ischt man liabar ausn Wek gongen, weil man jo nia gewisst hot, wos froa Unheil mit  sella Menschn en Verbindung ze bringen sein kanntn. Man hot a koan groassn Wearscht drau gelegg, dass gewissa  Leit mit  an Mongl en di Kürcha kemmen sein. As war jo mäglich gewesn, dasses en Herrgött nit passn kannt, wenn asöa Krippl voar ihn en dr Dörfkürcha knialat. Jo und iberhaup earscht mit an Weibes, den di Fiassa verkearscht ungewoxn sein und vö den man nit woass wöhers kimmp und wöhins geat! Do hobn di oltn Dörfweiber  glianig an a Hex  gedenkt. Wenn dr asö eppas possiarscht ischt, noar bischa gewähnlich en den Dörf söwisö schün erledigt gewesn, weil wö kam man do hin, wenn a Mensch nit gleigger ischt odr tuat und denkt, wia dö di Leit ba ins do. Unmäglich war asö eppas  Seisches, direkt ze schaamen voar ondriga Leit, war  a sellar Unfurbm. Des ischt  selbverschtändlich a en di ondrign Leit ban Baurn ze Sinne kemmen, wösa di nuija Diarn s earschta Mol gsechn hobn.

Wö noar, wia gsogg, dia seltsoma Diarn, dia eigntlich koan Furbm gleichgschaugg hot, ausn Baurnhaus  wekgongen ischt, hobnar di Knechta und dr Baur nochgschaug, wösa hingeat mitn iarign werktlan Gschtella. Si  hot des gemerkt, hotsa umma gedrat und hot gelocht. Si ischt oanfoch iber olla Zaina awaus gerodawegs en Berg drhau gongen  en Richtung Hutzl. Dr Hutzl ischt dr heachegschta Berg öbern Dörf öbn. Dörscht geits Schräfn und Gufl und Jächer fir Schofa, Gams, Odlar und Ungschichter, wenn nit gor Hexn, wia di gonz oltn Leit olbm gsogg hobn.

Des Gonza mit den Weibesl hot an  Knecht koa Rua gelot und  ear ischtar glei nochgschlichn. Diasn hot des drgneist und si hot nö an Zond zuagelgg, dass dr  Knecht nimmar nochndrkemmen ischt, völauter ischt di nuija Diarn  mit an Tempo den Berg drhaugongen, jo vällig gschprungen issa. Ear hot miassn unverrichteter Dinga ummakearn. Wösa noar en Knecht ban Baurn aruntn gfrogg hobn, wöhin di Diarn gongen ischt, hotr zuagebn miassn, dassarscha  ausn Augnen verloarn hot und dassrar  um koana Teifl nochndrgongen ischt, völauter assa en Berg noch drhau ischt. En di Baurschleit hot des  af dr oan Seita decht guat gfolln, dassa a Diarn ungschtellt hobn, dia an Weg nochdrgeat und drbei nit einschlofft. Ober af dr ondrign Seita hot mansa a mear gfrogg, öb des mit den Weibes olles mit rechtn Dingen zuageat. Man wearscht seechn, wias geat, hot mansa gsogg, noch apoor Toga odr Munat siicht man weitar.

En näkschtn Mutig drau ischt di nuija Diarn mit iara verkearschtn  Haxn en olldr Herrgöttsfria  ba Schtooltira eiar kemmen ze dr Bairin, dia gött ban Kiamelchn gewesn ischt. Bairin, do bin  ih, hotsa gsogg. Si hotsa an Melchschtual und a Melter genommen, hotsa ze ar Kua zuagn gkökkt und hot gemölchn, as wennsa des olbm getun hat. Des Kuamelchn hottsa en ar Gschwindigkeit  ungschtellt, dass dr Bairin s Maul offa gebliibn ischt und dr Baur hot a nicht schlecht gschaugg, wöar vön Tennen en Schtool oar kemmen ischt. Weil di Kua, dias gemölchn hot, a nit ondrscht heargschaugg hot, hobnsa di Baurschleit gedenkt, wearscht di Diarn wöll a nit a Hex odr asö eppas sein. Man hot olbm gsogg, dass Kia, dia mit Hexn zommkemmen sein, af Schnool und Fool  gonz gschpassig und ondrscht woarn sein und a Fuarwerch ungschtellt hobn, dassa a Sau gegraust hot. Man hot drvun  noar Bluat gemölchn odr di betröffnen Kia hobn a Fözza kriag wia a Hexnorsch. A ba Goaßa hot mansa miassn aupassn, dassa nit ze an folschn Raachl zuagnkemmen sein, weil dörscht sölls schün possiarscht sein, dassesa en di Luft gschmissn hot,wennsa nit gor dürch di Luft ogfohrn sein. A sellas Zuigg ischt gonz eindeitig  fir a Hexarei gkoltn woarn. Greilar holt ischt des zuagongen, hot man gewisst und as söll totsächlar wohr gewesn sein, weils a gschechn ischt. Jo man hot sögor olbm gsogg, dass man a sella Kua  oschlogn hot miassn und koa Brekkl Fleisch drvun essn hot terffn. En beschtn ischt gewesn, man hot glei an Tuiflspater kemmen lossn, weil dearschn nö en eadrigschtn eppas drgegnd tian hot kennen. Dia Hexngfohr hot di Bairin   mit dr Diarn ba weitn nit gsechn und man hotsa afn Höf  mear beruhigt.

Nochn Melchn hot di Bairin dr Diarn olles gezoag en Haus, wossa wissen hot miassn und si hotar a glei a Kummer gebn, wösa schloffn und s  iariga Zuig en an Koschtn tian kun. Sie hot nicht, as des, wossa un hot, hotsa gsogg, völleicht assa amol a Poor wullana Söckkn brauchat odr an Regnschöldr und Händliga firn Winter und an Schaal. A zwoater Kiittl war gallign a amol praktisch, wenn dr oagnda vön Reegn noos ischt. Sella wearmer wöll zommbringen hot di Bairin gemoat und hotsa glei en di Kuchl mitgenommen, en Hearscht auzefuirn und a groaßa Pfonna völ Muaß ze köchn. Di Diarn  hot en Tiisch heargerichtet, Läffl und Bröt aus di Tatlar getun, as wennsa olbm do drhoama gewesn war. Asö verschtöhln hotar di Bairin olleweil zuagschaug und hotsa  gewundrscht, wos froa  hontlana Dirn si do eingschtellt hot. Si ischt willig, sauber, freindlich und gschleinig ba dr Orbat gewesn.  Di Kindr hobnsa a gearn gemegg, öbwöhl densn di verkearschtn Haxn vö dr nuijen Diarn di längigschta Zeit schün unverschtändlich gewesn sein.Mit oan Woarscht di Orbat ischtar  guat vö dr Hond gongen und mit di Leit afn Höf issa guat zerecht kemmen. Des hotsa bold amol en gonzn Dörf ummargeredet.

Wias ober holt in an kathölischn Dörf  dr Brauch ischt, schaugg man ba frenda Leit, dia do drhearkemmen, olbm glei drau, wiases mitn Glaabn und dr Kürcha hobn. Man hot selber  eppas geglabb und hot wöll gebetet, wenns drnoch Zeit gewesn ischt. Wenn man  voarn Essn odr gschnochtz   ban Baurn gebetet hot, wö olla Leit vön Höf miitgebetet hobn, noar  ischt di Diarn  gött schtilla  dogschtonddn und  hot  voar si selber hingschaugg, as wennsa des olles nicht ungang. As wennses beetn nia gelearnt hat, hots heargsechn. Si ischt ah nia in a Kürchn, ar Mess odr ar Ondocht gongen. Dr Baur hot des  eingsechn, dass man niamatn fir an Glaabn odr  dearorschtigs zwingen terffat, sölong dr Mensch  onschtändig ischt. Weilsa di Bairin und di Diarn guat vertrogn hobn, noar  hotsesa amol gfogg, wöhearsa eigentlich ischt und wosa glabb. Do hot di Diarn di Bairin  zen Schtubnfenschter gfiarscht und hotar gsogg, dassa vö ibrol do aussn hear ischt, vö nachnd und vö gonz weit hear, dass Sunna und Wind vällig iara Gschwischter sein. Sie  hot, drweilsa des gsogg hot, gonz groaßa  leichtata Augn kriag und as ischt dr Bairin firkemmen, dassa mit dr Earda undn Himmbl oas wearn mecht. Af dees augn hot di Bairin ah nimmar weitara Frogn gschtellt.

Ollerdings hot di Diarn, wos en Glaabn unds Kürchngian unbelong hot, en Pforrar und ondrign Leitnen en Dörf  nia gfolln, weil man ischt do olbm glei af a Hexarei odr drgleichn ze redn kemmen, wenn oas en heilign Zuigg  ummen Glaabn ummar schtändig ausgschtellt ischt. Und earscht dia zwoa verkearschtn Fiassa vö dr Diarn hobn di Menschn en Dörf  zearschtn amol verschrekkt. Dia  Hexnfvoarschtellungen,  bsundersch en Zusommenhong mitn kathölischn Glaabn en dr domolign Zeit, sein eppas gonz und gor Iblas gewesn. Iberhaup, wenn amol sella Patern vö auswärschts kemmen sein, noar ischt dr Teifl lös gewesn.Do hotsa foscht niamat mear aussar getraut ausn Haus. Weil ummensiischt kimmp koa Tuiflspater, hobn di Leit gsogg. As söll sögor schün virkemmen  sein, dass asöa  Tuifl odr a Hex, dia  a Pater drwuschn hot, gor orga Schadn ungschtellt hobn sölln, wennsa vö eppan ausfohrn hobn miassn. Do is fir di Dörfleit bessar gewesn, si sein weit genuag vön Schuuss gewesn. Dia geischtlan  Hearn hobn gearn Hexn odr Tuifl in an niadn Winkl vermuatet, söbolds drnoch geröchn hot. Wenn amol a Kua  schräga gschaugg hot odr gor ban Kälbern verwörfn hot, noar ischt a  leicht a Hex drhinter gewesn. Wennsesa  ba ar Fuarwercharei fuxt hot, noar ischt  sicher a Hex drhintergschtekkt. Wenn in ar Baurnschtuba hintern Getaafl amol en dr Nocht di Maisa  ummenodrgekraaflt sein, noar hots gegeischterscht und schün hot man miassn mit an Weichbrunnen  olles ausschprengen.  Wenn olta Weibelar  geischtsobwesnd amol  Lächer en di Luft gschaugg hobn und mansa nit undrredet hot, noar seins  gleigger schün olta Hexn  gewesn, denen man en beschtn ausgschtellt ischt. Jo, jo olles dogewesn en Dörf zommp an richtign Hexnmoaschter, dear ba Gfohr kleanara Fälla glei selber meahr  mit der Raachpfonna und geweichta Kreiter ens Löt gebrocht hot.

Di Baurschleit und a di  Knechta hobn diariga Diarn mit dia zwoa  verkearschtn  Fiassa, wia gsogg, gemegg und dearetzwegn hobnsesa genommen, wiasa ischt und wosa  glabb. Si ischt holt nia en di Kürcha gongen, as wennsa des gor nicht ungang. Drfir issa sunntigs und feirschtigs,wö koa Orbat fir sie afn Höf gewesn ischt, olbm gonz fria gschmörgatz augschtonddn und  Richtung Hutzl augn gongen. Gschnochtz issa mear kemmen. Sie hot niamatn eppas gsogg, wösa gewesn ischt und wosa getun hot. Nit amol  di wundrign  Kindr seinar mit dr Frogarei ze nachnd kemmen. Asö sein a poor Johr vergongen af den Höf und di Diarn hot drzua gkearscht, wia olla ondrign Leit ah.

En an Summer ischt amol  an ondriger Baur ausn Dörf  vö sein Bergmohd en dr Nächnd vön Hutzl gegn Obnd hoamgongen, do hoter vö an nachndn Schröfn a Schtimma schreien gkearscht. Des  hot ihn göltn, weil di Schtimma  hotn apoormol gfrogg, öbar di  Diarn en Dörf untn kennt. Jo sella wöll, hotr gsogg, wear kennt des  brava Weibesl nit? Noar  hot di Schtimma zen Baurn gsogg : „ Gea zen Dörfbaurn und richt seir Diarn aus, dass Anamusana gschtörbn  ischt und dassa glei kemmen miassat „. Glei  drau  ischt di Schtimma verschwunddn gewesn. Dr Baur hot nicht mear nochfrogn kennen. Ear ischt ens Dörf drho und hot en Dörfbaurn und seina Leit, a di Diarn,  ban Obndessn  getröffn.  Dörscht ischtr eign in di Schtuba und  hot  dr Diarn des ausgerichtet, wosn di Schtimma öbn en Berg augetrogn hot: „ Du miassascht glei kemmen, ischt miar ausgerichtet woarn vö ar Schtimma do öbn ban Hutzl, weil Anamusana gschtörbn ischt, mearar hun ih  ah nit derfrogg“ . Di Diarn ischt woadl gonz weiss woarn, sie hot en Läffl afs Tiischtuach gelegg , dr Trial ischtar ogngfolln und Tränen hotsa en di Augn gkriag und hot gsogg, dassa iatz fir olbm wek muass und niamear kemmen wearscht. Sie ischt en di iahriga Kummer gongen, hotsa di Schuacha ungelegg, s Betta augemocht und en Koschtn zuagetun. Di ondrign Leit sein gonz dertatterscht dogkökkt, weilsesa gor nit ausgekennt hobn,wos des olles bedeitn söll. Di Bairin hatar nö welln a guata Mitta miitgebn und a worbns Gewond zommrichtn, ober si hot en Köpf gebeitlt  und hot nicht genommen. Di Diarn hotsa nö oamol olles genau ungschaug en Haus innen und noar issa  una a Woarscht ze sogn gongen. Man hotar nö longa nochgschaug, wiasa en Berg noch drhau gongen ischt en Richtung Hutzl. Drseidr hot niamat mear eppas vö dear eignorschtign Diarn gsechn odr gkearscht.  Di Leit hobn nö longa nochn Verschwinddn vö dr Diarn mit di verkearschtn Fiassa  geredet, ober si ischt ninderscht mear  fürchargongen, derseider Anamusana  gschtörbn ischt.